اندازه سونا

چرا از چوب در ساخت سونا استفاده می‌شود؟ اندازه سونا به ازای هر نفر چقدر باشد؟ ارتفاع استاندارد سونا چقدر است؟ مقاومت حرارتی عایق دیواره و سقف سونا چقدر باید باشد؟ الزامات نصب و عرض معمول درب سونا چقدر است؟ سنسور دما و رطوبت در چه ارتفاعی نصب می‌شود؟ ارتفاع نصب وعرض نیمکت سونا چقدر است؟ 

در نوشته “سونای خشک” با تاریخچه سونا خشک، مزایا و انواع آن آشنا شدیم. دانستیم که سونا یک اتاقک چوبی گرم است که کاربر با ورود به آن در معرض گرما قرار گرفته، دمای بدنش بالا رفته و از مزایای این عمل بهره‌مند می‌شود. سپس دریافتیم که بسته به مکانیزم انتقال حرارت به بدن کاربر، دو نوع سونای خشک سنتی و مدرن وجود دارد. در این نوشته، اجزای آن را بررسی و ابعاد و اندازه‌های استاندارد هر یک از اجزا را تشریح می‌نماییم.
پیش از اینکه به موضوع اجزای سونا بپردازیم، خالی از لطف نیست که بدانیم چرا متریال چوب درون اتاقک سونا تا این اندازه رایج و مورد استفاده می‌باشد؟
محیط سونا همچنانکه پیشتر نیز اشاره شد، محیطی است بسیار گرم اما باید به گونه‌ای طراحی شود که شخص استفاده کننده، در آن احساس راحتی کند. علاوه بر حس گرما و جذابیت بصری که به کاربر منتقل می‌کند، استفاده از چوب مزایای دیگری نیز دارد که در ادامه بیان می‌شود. چوب دارای قابلیتی است که حتی در دمای محیطی 200 – 190 درجه فارنهایت، دمای سطحی خود را به نوعی خنک‌تر از دمای محیط حفظ می‌کند. این ویژگی باعث می‌شود سطوح چوبی نیمکت، دیواره و کف محیط قابل لمس شده و افراد بدون اینکه دچار سوختگی شوند، بتوانند روی این سطوح چوبی بنشینند و یا دراز بکشند. سطوح چوبی مورد استفاده باید دارای گره‌های کمتری باشند. چرا که گره‌ها محل تمرکز حرارت بوده و تماس با آنها ممکن است بدن شخص استفاده کننده را بسوزاند.
چوب‌ در برابر حرارت مقاومت مطلوبی از خود نشان می‌دهد. در واقع تحت شرایط دمایی سونا، نه تاب برداشته و نه تحت پیچش قرار می‌گیرد. چوب مقاومت رطوبتی مناسبی نیز دارد که این از طبیعت مقاوم آن در برابر رطوبت نشات می‌گیرد. همچنین نگه‌دارنده‌های طبیعی درون بافت گونه‌های مورد استفاده چوب در سونا، آنها را در برابر پوسیدگی و کپک زدن مقاوم می‌کند. استفاده از چوب‌های بافت نرم بر چوب‌های بافت سخت برای ساخت سونا ارجحیت دارد.
چوب ظرفیت گرمایی بالایی و انتقال حرارت پایینی داشته و به آسانی قابل تمیزکردن می‌باشد. عموما برای ساخت اتاقک و نیمکت‌های سونا چوب‌های سرو، صنوبر، کاج، سکویا و ….. مورد استفاده قرار می‌گیرد که در ایران استفاده از چوب صنوبر بیش از بقیه رواج دارد.

اجزا، ابعاد و اندازه سونا خشک

سونا از اجزای مختلفی تشکیل شده است که در ادامه به بررسی آنها پرداخته و اندازه سونا و ابعاد استاندارد نصب تجهیزات آن را بررسی می‌نماییم.

سقف

ارتفاع سقف سونا نباید کمتر از 190 سانتیمتر باشد. همچنین ارتفاع سقف نباید بسیار بلند باشد. چراکه هوای گرم با توجه به چگالی کمتر، سبک‌تر بوده و در بخش‌های فوقانی (نزدیک به سقف) تجمع می‌یابد. در صورت بلند بودن سقف، عملا بخش‌های پایینی سردتر از مقدار توصیه شده و عملا غیر قابل استفاده می‌شود. ارتفاع استاندارد برای سونا، در حدود 190 -220 سانتی‌متر می‌باشد. تنها در صورتیکه که تعداد ردیف‌های نیمکت جهت نشستن بیش از دو ردیف باشد، ساخت سونا با سقفی بلندتر توجیه دارد. در این شرایط برای جلوگیری از بوجود آمدن گرادیان دمایی بین بخش‌های فوقانی و تحتانی باید تمهیداتی جهت گردش هوای مناسب اندیشید. مقاومت حرارتی سقف حداقل باید معادل (F.Sq.ft.hr/BTU°) 16 باشد.

کف

کف سونا باید غیر لغزنده بوده و در برابر رطوبت حاصل از تعریق یا ریختن آب بر روی سنگ (جهت افزایش رطوبت) مقاوم باشد. سونا می‌تواند دارای کفشوی برای نظافت و شستشو باشد. برای کاربری عمومی توصیه می‌شود که به علت تعدد حضور افراد کفشوی نصب شود، درحالیکه برای کاربری خصوصی پیشنهاد نمی‌گردد. مورد حائز اهمیت در اجرای کفشوی این است که بخش هوابند آن (شترگلویی سیفون) هرگز در محیط سونا قرار نگیرد. چراکه بواسطه گرمای زیاد و رطوبت پایین هوای داخل سونا، آب سیفون تبخیر شده که باعث ورود گازهای متعفن و آلوده از انباره فاضلاب به داخل اتاقک سونا می‌شود. بنابراین در صورتیکه برای فضای سونا کفشوی در نظر گرفته شد، بخش هوابند آن حتما باید در محیطی خارج از محیط سونا قرار گیرد.
مطلب دیگر اینکه استفاده از عرشه‌های چوبی در سونا علاوه بر زیبایی، سطح راحتی را نیز برای کاربر جهت فعالیت فراهم می‌کند اما ایراد آنها در این است که تمیز کردن آن را دشوار می‌سازد.

دیواره‌ها

به عنوان یک قاعده کلی در طرح معماری بهتر است، سونا مجاور دیوارهای خارجی ساختمان جانمایی نگردد. درصورتیکه یکی از دیواره‌های سونا، مجاور دیوار خارجی ساختمان قرار گیرد، باید گپ هوایی (air gap) حداقل 20 میلیمتری مابین بخش بیرونی دیواره سونا و بخش داخلی دیوار خارجی در نظر گرفت.
بواسطه اختلاف دمای زیاد مابین محیط داخل سونا و محیط پیرامون آن و به منظور به حداقل رساندن انتقال حرارت، دیواره‌های سونا باید عایق شوند. به منظور عایق‌بندی دیواره‌ها عموما از پشم سنگ یا پشم شیشه با مقاومت حرارتی معادل حداقل (F.Sq.ft.hr/BTU°) 12 بهره می‌گیرند. عموما پوشش سطحی دیواره‌های سونا از پنل‌های چوبی است. اما گاها بسته به نیاز و یا سلیقه کارفرما ممکن است که دیواره‌ها از پوشش‌های تزئینی سنگی، کاشی و یا تمام شیشه و یا حتی دیوارهای صلب بتنی نیز ساخته شود. به طور کلی، هر چه متریال سنگین‌تری در ساخت سازه سونا مورد استفاده قرار بگیرد، اینرسی حرارتی در فضا بیشتر شده و دمای پایدارتری خواهیم داشت. اما در سونا هدف ما دقیقا عکس این موضوع است. یعنی هرچه دیواره سبک‌تر بوده و فضا اینرسی حرارتی کمتری داشته باشد، مطلوب‌تر است. در واقع، هرچه متریال قرار گرفته بین هوای گرم و عایق حرارتی دیواره داخلی سونا سبک‌تر باشد، سونا زودتر گرم می‌شود و طبیعتا توان حرارتی کمتری برای هیتر سونا مورد نیاز است. چراکه هدف ما گرم کردن هوای سونا است و نه متریال دیواره و سقف سونا.
بنابراین، تفاوت بسیار زیادی از حیث هیتر انتخابی بین حالتی که ما بخواهیم سونای ساخته شده از پنل‌های چوبی را گرم کنیم یا سونای ساخته شده با دیواره‌های بتنی یا آجری وجود دارد. بطوریکه در صورت استفاده از متریال غیرچوبی، حجم موثر سونا (برگرفته از ابعاد و اندازه سونا، جزئیات متریال مورد استفاده در دیواره و سقف و ….. ) که پارامتر تاثیرگذار در انتخاب هیتر می‌باشد، دستخوش تغییر می‌شود. در واقع به ازای هر مترمربع از سطح کاشی کاری شده، 1 متر مکعب و به ازای هر مترمربع از سطح دیواره بتنی سنگین، 2 مترمکعب به حجم موثر سونا اضافه می‌شود. پس، گرمکن (هیتر) بزرگتری نیز برای گرمایش داخلی فضا باید مورد استفاده قرار گیرد.

ابعاد نیمکت و اندازه کلی سونا

برای استفاده بهینه از سونا و همچنین افزایش ظرفیت آن، لازم است تا فضای نشیمن را تا حد امکان زیاد و پرتی فضا در کف را به حداقل برسانیم. بطور کلی، طرح استاندارد سونا شامل دو ردیف نیمکت می‌باشد. مگر در مواردی که فضا کوچک و تعداد کاربران کم است و یا سقف موقعیت نصب کوتاه باشد. در این حالات، فقط یک ردیف نیمکت برای طرح در نظر می‌گیرند.
به منظور بدست آوردن ابعاد و اندازه سونا، عموما سطع مقطعی در حدود 1 -0.6 مترمربع به ازای هر نفر (در برخی مراجع تا 1/5 مترمربع به ازای هر نفر) در نظر می‌گیرند. طول نیمکت سونا نیز بسته به طرح و نوع کاربرد تعیین می‌شود. بطوریکه اگر طراحی نیمکت بر مبنای نشستن افراد باشد، 60 سانتیمتر به ازای هر نفر و در صورتیکه مبنای طراحی دراز کشیدن افراد باشد، 180 سانتیمتر به ازای هر نفر لحاظ می‌شود. عرض ردیف نشیمن 55 -40 سانتیمتر و و فاصله ردیف‌ها همچنان که در شکل نیز مشهود است عموما بین 55 – 45 سانتیمتر در نظرگرفته می‌شود.
نکته حائز اهمیت اینکه فاصله ردیف آخر نیمکت تا سقف سونا نباید کمتر از 1 متر باشد. شکل زیر ابعاد سونا و ارتفاع استاندارد نیمکت سونا را نشان ‌می‌دهد.

هیتر

هیتر مهم‌ترین بخش سونا و منشاء تولید گرما در محیط آن می‌باشد. به طور کلی منابع تامین حرارت در سونای سنتی هیتر برقی و یا کوره هوای گرم و در سونای مدرن، ساطع کننده‌ امواج مادون قرمز می‌باشند. المنت‌های برقی راندمان بالایی داشته و اتاقک سونا را در مدت زمان کوتاه‌تری گرم می‌کنند. همچنین بواسطه مصرف برق، نیازی به دودکش نداشته و حجم کمی را اشغال می‌کنند.
کوره‌های هوای گرم که در ایران نیز بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرند، با مصرف سوخت‌های فسیلی (گاز و … ) فضا را گرم می‌کنند. دو نوع جانمایی و اجرا برای این سیستم وجود دارد. (1) کوره داخل فضای سونا قرا گیرد. (2) کوره خارج از فضای سونا قرار گیرد.
در حالت اول دودکش، محفظه احتراق و سایر تجهیزات کوره، در داخل فضا قرار می‌گیرد که باید تمهیداتی برای جانمایی دودکش و فضای اشغالی توسط کوره اندیشید. یکی از ایرادات این روش این است که در صورتیکه بواسطه تنش‌های حرارتی موجود محفظه احتراق یا دودکش ترک بردارد، دود حاصل از احتراق در فضای داخلی سونا پخش می‌شود که سلامت کاربران را به خطر می‌اندازد.
در حالت دوم نصب، در واقع هوای گرم تولید شده توسط کوره، بواسطه کانال‌کشی به داخل فضای سونا انتقال می‌یابد که هر چه طول کانال‌کشی بیشتر شود، تلفات انرژی نیز بیشتر می‌شود. استفاده از کوره هوای گرم نسبت به هیتر برقی، راندمان حرارتی پایین‌تر و مدت زمان گرمایش (در توان حرارتی یکسان) بیشتری داشته و همچنین دارای دودکش است.
ساطع کننده‌های امواج مادون قرمز نیز با الکتریسیته کار می‌کنند. یعنی انرژی الکتریکی را مصرف و امواج مادون قرمز تولید می‌نمایند. همچنانکه پیشتر نیز در مقاله سونای خشک عنوان شد، این سیستم به طور کلی نیازی به گرمایش هوای اتاقک سونا را نداشته و به شکل مستقیم بدن شخص را گرم می‌کند که طبیعتا مصرف انرژی کمتر و راندمان بالاتری از خود نشان می‌دهد.
انتخاب نوع هیتر (گازی، برقی، تشعشعی) و ظرفیت مناسب آن با توجه به اندازه سونا، جانمایی درست هیتر و سیستم کنترلی و کیفیت متریال استفاده شده در تولید آن پارامترهایی است که در کارکرد مطلوب سونا بسیار موثر می‌باشند.
 سنگ‌های قرار گیرنده بر روی هیتر در سونای سنتی را به عنوان مثالی ساده، در نظر بگیرید. این سنگ‌ها باید:
– کیفیت بالایی از حیث مقاومت در برابر دما و نوسانات دمایی زیاد داشته باشند.
– گرد  تولید نکنند و بوی خاصی از خود متصاعد نکنند.
– رسانش مناسبی داشته باشند تا بتوانند گرما را به خوبی منتقل کنند.
– خاصیت جذب آب را داشته باشند و اجازه چکه کردن آب، در زمان ریختن آب بر روی آنها را ندهند.
– باید به اندازه کافی بزرگ باشند تا هوا بتواند از میان آنها گردش کند تا هوا به شکل مطبوعی گرم شود.
– باید ظرفیت گرمایی بالایی داشته باشند تا بتوانند گرما را در درون خود حفظ نمایند و زمانیکه اتاق به دمای مورد نظر رسید، انرژی کمتری صرف نگه داشتن اتاق در دمای مورد نظر شود همچنین در صورتیکه بر روی آن آب ریخته شد، گرمای لازم برای تولید مناسب بخار داشته باشد.
– باید کیفیت آن و همخوانی داشتن آن با هیتر سونا، توسط سازنده هیتر تست و تایید شود. 

اندازه درب سونا

درب سونا نباید مجهز به قفل باشد و باید قابلیت باز شدن به هر دو سمت را داشته باشد. در صورتیکه بازشو دو طرفه مقدور نبود، بازشو درب حتما باید به سمت بیرون باشد. همچنین بهتر است، به منظور پایدار ماندن شرایط طرح داخل سونا، بازشو درب به سمت استخر یا سایر فضاهای مرطوب نباشد. عرض درب به منظور کاهش اتلاف حرارت و جلوگیری از تاب برداشتن عموما در حدود 60 سانتیمتر انتخاب می‌شود، مگر در شرایطی که سونا برای استفاده معلولین طراحی شود. در این شرایط در صورتیکه اندازه سونا به گونه‌ای باشد که فضای کافی برای ورود ویلچر را فراهم نماید، عرض درب معمولا 90 سانتیمتر لحاظ می‌شود. ارتفاع درب سونا، نیز عموما  200 سانتیمتر لحاظ ‌می‌شود. (بدیهی است حداکثر ارتفاع درب، تابعی از ارتفاع سقف سونا می‌باشد.)
همچنین اگر از درب‌های تمام شیشه استفاده شود، شیشه آنها باید در برابر دمای بالا و تنش‌های حرارتی و نوسانات مرتبط با وجود بخار مقاوم باشد.

جانمایی هیتر نسبت به درب ورودی

هیتر سونا و درب ورودی باید روی یک دیوار قرار داشته باشند. چراکه در این شرایط، هوای با دمای متفاوت نسبت به از شرایط سونا (سردتر) با هوای گرم عبوری از روی هیتر ترکیب شده و گرادیان دمایی کمتری در سونا بوجود بیاید. در شرایط خاص، می‌توان هیتر را بر دیوار جانبی نسبت به درب ورودی نیز قرار داد اما فاصله بین درب و هیتر باید تا به کمترین مقدار ممکن برسد.

سنسورهای اندازه‌گیری دما و رطوبت

سنسورها، دما و رطوبت نسبی داخل فضا را اندازه‌گیری می‌کنند. یک سیستم مانیتورینگ نیز وجود دارد که دما و رطوبت را نمایش می‌دهد و درصورتیکه هر یک از پارامترهای فوق از محدوده استاندارد خارج شوند، این سیستم در نقش هشدار دهنده ظاهر می‌شود. این تجهیز در اتاق سونا باید در ارتفاع 1/5 متری از کف سونا نصب شود.

دریچه ورود و خروج هوا

به منظور تهویه هوای داخل، باید دریچه ورود و خروج هوا در اتاقک سونا (بخصوص در نوع سنتی) تعبیه شود. گردش هوای نامناسب موجب توزیع نامطلوب دما می‌گردد به گونه‌ای که دما در بخشی بیش از حد مجاز شده در حالیکه در بخش دیگر، کمتر از مقدار دمای توصیه شده برای سونا می‌باشد. نحوه گردش هوا در سونا، موضوعی است که نیاز به ارائه توضیحات دارد. به جهت جلوگیری از طولانی شدن مطلب، در نوشته‌ای جداگانه با عنوان ” تهویه سونا ” به بررسی موضوع گردش هوا و نحوه تهویه صحیح اتاقک سونا می‌پردازیم.

تهیه توسط تیم مهندسی پولونی